Iringan Wayang Gaya Surakarta

Dalam dunia wayang kulit Jawa, pembagian babak juga didasarkan pada perbedaan pathet atau musik yang dibawakan. Musik berperan selain berkaitan erat dengan pembabakan cerita, musik juga berperan dalam pengadeganan cerita. Prof. Umar Kayam menjelaskan iringan musik wayang kulit dari gaya Surakarta:

Iringan Gaya Surakarta

No. Adegan Musik
1 Jejer (1)

a. Batara Guru dan Kerajaan Ngamarta

Gandhing Kawit
b. Ngastina Duryudana Gandhing Kabor dilanjutkan Ladrang Krawitan
c. Yang lainnya Gendhing Krawitan dilanjutkan Ladrangan
Tamu datang
Ratu Ngamarta Ladrang Mangu
Nangkula/Sadewa Ladrang Kembang Pepe
Janaka Ladang Srikaton
Baladewa 1. Ladrang Remeng

2. Ladrang Sobang

3. Ladrang Diradameta

Karna 1. Ladrang Sobah

2. Ladrang Peksi Kuwung

Sangkuni Ladrang Lere-Lere
Kangsa Sama dengan untuk Baladewa
Jalasengara Ladrang Erang-erang
Patih Sabrang Ladrang Sobrang
Danawa peksi Ladrang Sobrang
Randha-widada Ladrang Sobrang
Tamu mundur Suluk Pathet Nem Jugag
– alusan Ada-ada Girisa
– Baladewa
Kangsa
Sabrangan
Karna
d. Ratu Masuk Ayak-ayakan Panjang Mas
2 Kedhatonan
a. Ngastina (Banuwati) 1. Gendhing Damarkeli

2. Gendhing Gandrung Mangu

b. Wirata 1. Gendhing Tunjung Karoban

2. Gendhing Gandrungmangu (sda)

c. Dwarawati 1. Gendhing Titipati

2. Gendhing Kadukmanis

d. Madura 1. Gendhing Kenyut

2. Gendhing Gantalwedhar

e. Madraka 1. Gendhing Laranangis

2. Gendhing Gandrungmanis

f. Cempala Gendhing Maskumambang
g. Kumbina 1. Gendhing Puspawedhar

2. Gendhing Undanasih

h. Nglesanpura Gendhing Rendeh
i. Ngamarta Gendhing Gentalwedhar

Gendhing Larasati

j. Kahyangan Ayak-ayakan
3 Pasowanan Jawi
a. Prabu Baladewa Gendhing Capang
b. Arya Sena 1. Gendhing Dandun

2. Gendhing Gendu

c. Seta Untara Gendhing Talimurda
d. Samba Setyaki Gendhing Kedatonbentar
e. Setyaki piyambak (sendiri) 1. Gendhing Titisari

2. Gendhing Larasati

f. Arya Praburukma 1. Gendhing Tirisari

2. Gendhing Prihatin

g. Ugrasena Gendhing Kedatonbentar
h. Rukmarata Gendhing Kedatonbentar
i. Sengkuni, Karna Gendhing Kambangtiba
j. Dursasana 1. Gendhing Semukirang

2. Gendhing Prihatin

k. Burisrawa Gendhing Bolang-bolang
l. Rukmarata Gendhing Mandhulpati
m. Trustajumena Gendhing Randhat
n. Dewa Gendhing Turirawa
4 Budhalan / Kapalan 1. Lancaran Kebogiro
2. Lancaran Wrahatbala
3. Lancaran Manjarsewu
4. Lancaran Bubaran Njutra
5. Lancaran Singanebah
5 Jejer (2) (Sabrangan)
a. Ratu Ngastina 1. Gendhing Jamba

2. Gendhing Bujangga

3. Gendhing Lana

b. Ratu Ngamarta Gendhing Bujangga
c. Kakrasana Gendhing Bujangga
d. Kangsa Gendhing Babat
e. Narada Gendhing Peksibayan
f. Dasamuka 1. Gendhing Babat

2. Gendhing Parinom

g. Sabrangan Alus Gendhing Udansore
h. Hyang Durga 1. Gendhing Lokananta

2. Gendhing Menyanseta

i. Sabrang Telegan 1. Gendhing Rindhik

2. Gendhing Lana

j. Ratu Danawa Nem Gendhing Majemuk
k. Ratu Danawa Sepuh 1. Gendhing Lobaningrat

2. Gendhing Guntur

l. Buron Wana 1. Ladrang Babat Kenceng

2. Ladrang Wani-wani

m. Antagopa Ladrang Kaki-kaki Tunggu Jagung
Memanggil Punggawa
– Danawa (raksasa) 1. Ladrang Bedhat

2. Ladrang Muncer

3. Ladrang Alaskobong

– Alus (mis. Narayana) Ladrang Kembang Gadhung
Mundurnya Punggawa Srepegan Pinjalan
– Danawa (raksasa) atau bukan
– Perang gagal Srepegan
6 (Peralihan) Srepegan Pathet Sanga Wantah
7 Adegan Pandita (Pathet Sanga)
a. Janaka di Madukara 1. Gendhing Kuwung-kuwung

2. Gendhing Danaraja

b. Saptaarga 1. Gendhing Kaluta

2. Gendhing Lara-lara

c. Janaka di hutan Gendhing Lagudhempel dilanjutkan ladrangan
d. Janaka di goa Gendhing Dendha Santi dilanjutkan ladrangan
e. Janaka di Setragandamayi 1. Gendhing Lonthang Kasmaran

2. Gendhing Gendreh Kemasan

f. Janaka menjadi emban (sama dengan e)
g. Janaka menjadi Ciptaning Gendhing Jongkang
h. Resi Abyasa dan Abimanyu Gendhing Gandakusuma
i. Kanwa dan Irawan Gendhing Sumar
j. Pandita dan Bambang Gendhing Bondhet

Gendhing Lara-lara

k. Bambang Nagatatmala Gendhing Ela-ela

Gendhing Sumedhang

l. Bambang gusen Gendhing Kenceng
m. Semar di Klampisireng Gendhing Loro-loro
n. Semar akan terbang Gendhing Babarlayar
8 Perang kembang

(adeg danawa)

a. Raksasa di perempatan 1. Lancaran Jangkrik Genggong

2. Ladrang Kagok Madura

b. Raksasa hutan 1. Ladrang Babad Kenceng
2. Ladrang Kagok Madura
3. Lancaran embat-embat Penjalin
c. Ular atau macan 1. Ladrang Babad Kenceng

2. Ladrang Gedrug

d. Muncul Togog dan Saraita (sesudah a dan b) Srepegan
e. Perang Kembang Srepegan
f. Togog dan Saraita muncul sesudah para raksasa mati untuk menemui ksatria Ayak-ayakan kasirep terus suwuk
Catatan:

1. Punakawan dapat menemui para raksasa.

Untuk ini dapat diiringi gendhing.

– Semar 1. Ketawang Langengita

2. Sekar Madukaralalita

– Nalagareng 1. Ketawang Puspagiwang
2. Nini-nini Katisen
– Petruk 1. Sekar Dandanggula

2. Atau sendhon-sendhon yang sesuai

9 Sesudah Perang Kambang
a. Ratu Ngastina Gedhing Kenceng Barong
b. Ratu Dworowati 1. Gedhing Rondong

2. Gedhing Semeru

c. Ngamarta Gedhing Gandrung Mangungkung
d. Cempala Gedhing Laler Mengeng
e. Cempala / Yudhistira 1. Gedhing Candra

2. Gedhing Semiring

f. Ratu Metapralaya 1. Gedhing Renyep

2. Gedhing Sunggeng

g. Arya Werkudoro 1. Ladrang Babad Kenceng

2. Ladrang Kagok Madura

h. Gatutkaca / Pringgandani 1. Gedhing Kenceng Barong

2. Gedhing Genjongguling

i. Welasan (sedih) Gedhing Tlutur dilanjutkan ladrangan
j. Prabu Jungkungmardeya Gedhing Renyep
k. Ratu Danawa Gedhing Galagotang
l. Resi Kasawa Gedhing Jongkang
m. Wasi Jaladra Gedhing Gambirsawit
n. Narayana Gedhing Sumar
o. Begawan Bagaspati Gedhing Genjong

Gedhing Onang-onang

p. Yamadipati & isteri Gedhing Genjong
q. Narada dan Endra Gedhing Gegersore
r. Sanghyang Guru Gedhing Madukocak
s. Tokoh putri Gedhing Songgeng
t. Kurawa (begalan) Ladrang Giyak-giyak
u. Setan menggoda 1. Ketawang Dendha Gedhe

2. Gedhing Dolo-dolo

Catatan:

1.Bila yang dikelirkan adegan Raja Raksasa, adegan sesudahnya atau ada adegan perang menggunakan

Sampak
2. Srambahan untuk wayang liyepan atau putri 1. Ladrang Gonjang-ganjing

2. Ladrang Kembang Tunjung

3. Ladrang Pangkur

4. Ladrang Cluntang

10 (Peralihan) Sulukan Pathet Manyura Wantah
11. Pathet Manyura
a. Ratu Madura Gendhing Capang
b. Ratu Ngastina Gendhing Gliyung
c. Ratu Madura Sepuh Gendhing Pucung
d. Ratu Ngamarta

Bila fajar mulai terlihat

Gendhing Bujangganom

1. Gendhing Lagudempel

e. Dwarawati / Ngamarta 2. Gendhing Bang-bang Wetan
f. Putri Gendhing Ramyang

1. Gendhing Brekutut Manggung

2. Gendhing Montro

3. Ladrang Ladrangmanis

g. Ratu Nggilingwesi dan semua wayang sabrangan telengan Ladrang Liwung
h. Anoman / Gatutkaca Ladrang Eling-eling Badranaya
i. Ratu Danawa (Raksasa) 1. Lanjaran Ricik-ricik

2. Ladrang Liwung

j. Singgela Ladrang Kandangmanyura
Catatan: Bila masih ada satu adegan Ratu Lagi Ladrang Ricik-ricik
12 Pungkasan (Tancep Kayon) 1. Gendhing Lobong

2. Gendhing Boyong

3. Gendhing Ginonjing

4. Ladrang Manis

Sumber: Nojowirongko, 1954.

Tinggalkan komentar

Masukkan alamat surel Anda untuk berlangganan blog ini dan menerima pemberitahuan tulisan-tulisan baru melalui surel.

Bergabung dengan 5 pelanggan lain